Α’ Εξάμηνο

A1. Εισαγωγή στην Καρδιομεταβολική Ιατρική-Αναγκαιότητα της ύπαρξής της

Τα καρδιομεταβολικά νοσήματα είναι μια ομάδα αλληλοσυσχετιζόμενων διαταραχών όπως παχυσαρκία, δυσλιπιδαιμία, υπεργλυκαιμία και υπέρταση που αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου, ΣΔ2 και χρόνιας νεφρικής νόσου. Τα τελευταία χρόνια προστίθενται και άλλες οντότητες όπως η λιπώδης διήθηση του ήπατος, η αποφρακτική υπνική άπνοια, η σαρκοπενία (με ή χωρίς παχυσαρκία) ως συστατικά του καρδιομεταβολικού συνδρόμου. Κοινοί μοριακοί μηχανισμοί όπως η ινσουλινοαντίσταση/υπερινσου-λιναιμία, η χρόνια παραγωγή προφλεγμονωδών κυτοκινών, το αυξημένο οξειδωτικό stress, η αυτοφαγία, η διαταραγμένη μιτοφαγία, το stress του ενδοπλασματικού δικτύου συμμετέχουν στην παθογένεια του καρδιομεταβολικού συνδρόμου. Επιπλέον, μελέτες έχουν δείξει ότι εκτός από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες (διατροφή, σωματική δραστηριότητα, stress), γενετικοί αλλά και επιγενετικοί παράγοντες επιδρούν ακόμη από την ενδομήτρια ζωή προγραμματίζοντας την εκδήλωση του καρδιομεταβολικού συνδρόμου στην ενήλικη ζωή.

Tο καρδιομεταβολικό σύνδρομο είναι ένα σημαντικό ιατρικό πρόβλημα. Η επιστημονική έρευνα προσπαθεί να επικεντρωθεί στην αντιμετώπιση των

παραγόντων κινδύνου και στον καθορισμό ενός νέου μοντέλου φροντίδας που ακολουθεί μια ολιστική προσέγγιση όσον αφορά τη θεραπεία αυτών των παραγόντων κινδύνου σε διαφορετικούς πληθυσμούς.

Α2. Μεθοδολογία Ερευνάς-Βιοστατιστική

Στο μάθημα αυτό θα αναπτυχθούν οι αρχές που σχετίζονται με την ηθική της έρευνας, ο τρόπος διατύπωσης των ερευνητικών ερωτημάτων και οι αρχές ορθού ερευνητικού σχεδιασμού. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στα είδη των ερευνητικών εργασιών και στον τρόπο επιλογής της κατάλληλης ερευνητικής εργασίας ανάλογα με το υπό διερεύνηση ερώτημα. Αντικείμενο του μαθήματος θα αποτελεί και ο τρόπος οργάνωσης και συγγραφής της ερευνητικής εργασίας.

Στο μάθημα αυτό θα διδάσκονται οι αρχές της βιοστατιστικής και ο τρόπος επεξεργασίας των δεδομένων με σκοπό οι φοιτητές να μπορούν να κατανοούν τους στατιστικούς όρους δημοσιευμένων εργασιών αλλά και να μπορούν να πραγματοποιήσουν στατιστική ανάλυση σε δικά τους δεδομένα.

Α3. Κοινοί μοριακοί μηχανισμοί που συμμετέχουν στην ανάπτυξη καρδιομεταβολικών νοσημάτων

To oξειδωτικό stress και ο ρόλος του στο καρδιομεταβολικό σύνδρομο, η αυτοφαγία, μιτοφαγία, το stress του ενδοπλασματικού δικτύου στην καρδιομεταβολική νόσο θα αποτελέσουν το περιεχόμενο αυτού του μαθήματος.

Α4. Ζωικά μοντέλα καρδιομεταβολικού συνδρόμου

Λόγω της πολύπλοκης αιτιολογίας, η ανάπτυξη ζωικών μοντέλων που προσομοιάζουν στο ανθρώπινο καρδιομεταβολικό σύνδρομο έχει συντελέσει στην αποσαφήνιση της παθοφυσιολογίας του συνδρόμου. Εδώ θα παρουσιαστούν τα πιο σημαντικά ζωικά μοντέλα που χρησιμοποιούνται στην έρευνα του καρδιομεταβολικού συνδρόμου (γενετικά και διατροφικά).

Α5. Αντίσταση στην ινσουλίνη/λιπώδης ιστός και καρδιομεταβολικά νοσήματα

Στο μάθημα αυτό θα περιγραφεί η σημασία της υπερινσουλιναιμίας/ ινσουλινοαντίστασης στην ανάπτυξη του καρδιομεταβολικού συνδρόμου. Επίσης ο ρόλος της παχυσαρκίας, της σύστασης σώματος, και του λιπώδους ιστού ως ενδοκρινές όργανο και η συσχέτισή τους με νεφρική νόσο.

Στο μάθημα αυτό θα γίνει αναφορά στο ρόλο του περιαγγειακού λιπώδους ιστού στη διαδικασία της αθηρωμάτωσης. Ο περιαγγειακός λιπώδης ιστός φαίνεται ότι διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο και στην αγγειακή φλεγμονή και στην αναδιαμόρφωση των αγγείων. Θα γίνει αναφορά στη διαβάθμιση των μορφολογικών χαρακτηριστικών και της έκκρισης λιποκινών του περιαγγειακού λίπους με βάση την απόσταση από το αγγειακό τοίχωμα, και στο ρόλο που παίζει ο περιαγγειακός λιπώδης ιστός ως ένα είδος αισθητήρα της αγγειακής οξειδωτικής κατάστασης ή/και φλεγμονής. Θα γίνει αναφορά στο ρόλο του περιαγγειακού καιτου επικαρδιακού λίπους στη διαδικασία της αθηρωμάτωσης των στεφανιαίων αγγείων. Επίσης θα γίνει αναφορά στις μεθόδους εκτίμησης του περιααγγειακού και επικαρδιακού λίπους.

Β’ Εξάμηνο

Β1. Στάδια υπεργλυκαιμίας, Σακχαρώδης Διαβήτης, Παθοφυσιολογία-Κατευθυντήριεςοδηγίες

Στο μάθημα αυτό θα οριστούν και θα αναλυθούν τα στάδια της υπεργλυκαιμίας. Θα γίνει εκτενής αναφορά στο στάδιο του Προδιαβήτη και στη σύνδεσή του με καρδιαγγειακές επιπλοκές. Θα οριστεί ο ΣΔ και θα αναφερθούν οι αιτιολογίες του. Θα αναλυθούν η παθογένεια των διαφορών τύπων του ΣΔ και η παθοφυσιολογία των επιπλοκών, όπως και η επίδραση του ΣΔ και της υπερινσουλιναιμίας στο καρδιομεταβολικό σύνδρομο.

Θα συζητηθούν οι διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες για τη διάγνωση, την αντιμετώπιση του ΣΔ.

Β2. Η Αρτηριακή Υπέρταση και καρδιομεταβολική νόσος-Παθοφυσιολογία-Κατευθυντήριες οδηγίες

Ορισμός αρτηριακής υπέρτασης, ταξινόμηση της υπέρτασης και παθογενετικοί μηχανισμοί θα αναφερθούν εκτενώς. Θα γίνει αναφορά στο πώς επιδρά η αρτηριακή υπέρταση στη διαδικασία της αθηρωμάτωσης, ως παράγοντα κινδύνου για το καρδιομεταβολικό σύνδρομο και ειδικότερα για την νεφρική νόσο. Θα αναλυθούν οι πρόσφατες διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες για τη διάγνωση και την αντιμετώπιση της αρτηριακής υπέρτασης.

Β3. Δυσλιπιδαιμία, Διαβητική Δυσλιπιδαιμία-Παθοφυσιολογία-Κατευθυντήριες οδηγίες

Θα αναφερθεί η παθοφυσιολογία της δυσλιπιδαιμίας και οι ιδιαιτερότητες της δυσλιπιδαιμίας του ΣΔ ως παράγοντες κινδύνου αθηρωματικής νόσου. Θα αναλυθούν οι κατευθυντήριες οδηγίες της διάγνωσης και της αντιμετώπισης της δυσλιπιδαιμίας.

Β4. Αθηρωμάτωση-Παθογένεια-Εκτίμησης Καρδιαγγειακού κινδύνου-Πρωτογενής-Δευτερογενής Πρόληψη

Το ενδοθήλιο, ο εσωτερικός δηλαδή χιτώνας των αγγείων, είναι υπεύθυνο για την ομαλή λειτουργία των αγγείων. Το οξειδωτικό φορτίο, η φλεγμονή, η χαμηλή διατμητική τάση και μεταβολικοί παράγοντες όπως τα υψηλά ποσοστά οξειδωμένων λιποπρωτεινών και τα προϊόντα προχωρημένης γλυκοζυλίωσης διαταράσσουν την υγεία της ενδοθηλιακής στιβάδας και συμβάλλουν στην πρόοδο της αγγειακής νόσου. Με βάση τα δεδομένα αυτά θα αναπτυχθεί η παθογένεια των καρδιαγγειακών νοσημάτων, θα αναλυθούν οι στρατηγικές και οι έννοιες της πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης και οι τρόποι προσέγγισης για

υπολογισμό του συνολικού καρδιαγγειακού κινδύνου και για την ορθότερη πρακτική αντιμετώπισής του.

Β5. Καρδιακή Ανεπάρκεια και καρδιομεταβολικό σύνδρομο

Η Καρδιακή ανεπάρκεια αποτελεί συχνή εκδήλωση πληθώρας καρδιαγγειακών νοσημάτων και συχνά σχετίζεται με την αθηρωμάτωση στην περίπτωση της ισχαιμικής αιτιολογίας καρδιακής ανεπάρκειας. Ο τρόπος ρύθμισης των μεταβολικών παραγόντων στους ασθενείς αυτούς έχει μεγάλη σημασία για την επίτευξη του μέγιστου δυνατού οφέλους μια και όπως έχει αποδειχθεί τα τελευταία χρόνια υπάρχουν κοινοί μηχανισμοί δράσης των φαρμάκων τόσο στην καρδιακή ανεπάρκεια όσο και στον σακχαρώδη διαβήτη. Επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνει τα τελευταία χρόνια η σχέση μεταβολικών διαταραχών με την κατηγορία της καρδιακής ανεπάρκειας με διατηρημένο κλάσμα εξώθησης που επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα ζωής και το προσδόκιμο των ατόμων με μεταβολικές διαταραχές.

Μαθήματα Επιλογής *

Β6. Καρδιομεταβολικά Νοσήματα και περιφερική αρτηριοπάθεια/Αγγειακή εγκεφαλική νόσος *

Τα μεταβολικά νοσήματα και ιδιαίτερα ο σακχαρώδης διαβήτης αλλά και οι λοιποί καρδιομεταβολικοί παράγοντες κινδύνου ευθύνονται για την ανάπτυξη περιφερικής αρτηριοπάθειας με την κλινική εκδήλωση αγγειακών επιπλοκών και διαβητικών αλλοιώσεων. Στο μάθημα αυτό θα αναπτυχθούν τα βιολογικά μονοπάτια και τα μοριακά σήματα που οδηγούν από την ύπαρξη μεταβολικών διαταραχών στην εξέλιξη της αγγειακής νόσου με τη δημιουργία αθηρωμάτωσης από το στάδιο της δημιουργίας της λεπτής ινώδους κάψας, του λιπώδους πυρήνα και της κλινικά σημαντικής αθηρωματικής νόσου.

Β7. Καρδιομεταβολικά Νοσήματα και Αγγειακή εγκεφαλική νόσος *

Τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια αποτελούν μείζονα αγγειακά συμβάματα με σημαντικό κόστος στην ποιότητα ζωής και την επιβίωση. Η επιταχυνόμενη αρτηριοσκλήρωση όπως παρατηρείται επί παρουσίας καρδιομεταβολικών παραγόντων κινδύνου αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα πρώιμης εμφάνισης αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων. Οι στόχοι της πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης θα αναλυθούν στη διδακτική αυτή ενότητα. Η σύγχρονοι στόχοι θεραπείας σε μονάδες αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων θα αναλυθούν επίσης σε αυτή την ενότητα.

Β8. Η μη αλκοολική Λιπώδης διήθηση του ήπατος (NAFLD) ως «συστατικό» του καρδιομεταβολικού συνδρόμου.*

Θα αναπτυχθούν οι παθογενετικοί μηχανισμοί και η αντιμετώπιση της ΝAFLD και η σχέση της με την ενδοθηλιακή δυσλειτουργία και την αθηρωμάτωση.

Επίσης θα αναπτυχθεί η σχέση της αποφρακτικής υπνικής άπνοιας με το καρδιομεταβολικό σύνδρομο.

Γ’ Εξάμηνο

Γ1. Στεφανιαία νόσος, Διάγνωση και θεραπεία

Η στεφανιαία νόσος αποτελεί κύρια εκδήλωση της αρτηριοσκλήρωσης. Σε αυτή την ενότητα θα αναπτυχθεί η φυσιολογία της στεφανιαίας κυκλοφορίας, ο τρόπος μελέτης και διάγνωσης για τα σταθερά και οξέα στεφανιαία σύνδρομα. Η αντιμετώπιση επίσης των σταθερών και οξέων στεφανιαίων συνδρόμων φαρμακευτικά και επεμβατικά θα αναπτυχθούν σε πλαίσιο αυτού του μαθήματος.

Γ2. To stress και σαρκοπενία και καρδιομεταβολικό σύνδρομο

Το χρόνιο stress αποτελεί αναγνωρισμένο πλέον παράγοντα διαταραχής του μεταβολισμού και εμφάνισης καρδιομεταβολικού συνδρόμου. Στο μάθημα αυτό θα παρουσιαστεί η αιτιοπαθογενετική συσχέτιση του stress με την καρδιονεφρομεταβολική νόσο.

Η σαρκοπενία (μειωμένη μυϊκή μάζα) είναι συχνό πρόβλημα στις μεγαλύτερες ηλικίες και οδηγεί σε διαταραχές της λειτουργικής ικανότητας των ατόμων που πάσχουν από αυτή. Το καρδιομεταβολικό σύνδρομο αυξάνει επίσης σημαντικά αυξανομένης της ηλικίας. Πρόσφατες μελέτες υποδηλώνουν ότι αυτές οι δύο νοσολογικές οντότητες αλληλοσυσχετίζονται. Μάλιστα η σαρκοπενική παχυσαρκία (συνύπαρξη σαρκοπενίας με παχυσαρκία) επιδρά δυσμενέστατα από ό,τι η κάθε μία οντότητα χωριστά στην εμφάνιση καρδιομεταβολικού συνδρόμου. Στο μάθημα αυτό θα παρουσιαστούν τα δεδομένα που υποστηρίζουν την αλληλοσυσχέτιση και οι πιθανοί παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί.

Γ3. Εμμηνόπαυση και καρδιομεταβολική νόσος

H αιτιολογική σχέση και τα διαμεσολαβούμενα «μονοπάτια» μεταξύ εμμηνόπαυσης και καρδιομεταβολικής υγείας συγκεντρώνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η χορήγηση ορμονικής υποκατάστασης και ο ρόλος της στην πρόληψη καρδιαγγειακών νοσημάτων στην εμμηνόπαυση θα αποτελέσει αντικείμενο του μαθήματος αυτού. Επίσης θα αναπτυχθούν οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και οι συνήθειες που επηρεάζουν τον καρδιομεταβολικό κίνδυνο στην εμμηνόπαυση.

Γ4. Νεότερες κατηγορίες αντιδιαβητικών φαρμάκων με καρδιαγγειακό/νεφρικό όφελος (GLP-1 analogues, SGLT-2inhibitors)

Τα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκαν καινούργιες κατηγορίες αντιδιαβητικών φαρμάκων τα οποία όπως αποδείχθηκε από τυχαιοποιημένες μελέτες παρέχουν πρόσθετα οφέλη μειώνοντας τον καρδιαγγειακό κίνδυνο αλλά και την εξέλιξη της νεφρικής νόσου. Αυτές οι κατηγορίες είναι τα GLP-1 ανάλογα και οι SGLT-2 αναστολείς. Η τελευταία κατηγορία έλαβε ένδειξη για την καρδιακή ανεπάρκεια, επιβεβαιώνοντας την απ’ ευθείας δράση της και σε άλλους ιστούς εκτός αυτών που συμμετέχουν στο μεταβολισμό της γλυκόζης. Θα γίνει στο μάθημα αυτό εκτενής αναφορά στις κατηγορίες αυτών των φαρμάκων .

Γ5. Μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις για μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου

Διατροφικές οδηγίες για ασθενείς με καρδιομεταβολικό σύνδρομο, προγράμματα άσκησης-θεραπευτική άσκηση, διακοπή καπνίσματος. Η ανάδειξη της άσκησης ως θεραπευτικής παρέμβασης θα αναλυθεί στο μάθημα αυτό. Προγράμματα άσκησης όπως και διακοπή καπνίσματος επιδρούν στη μεταβολή του καρδιαγγειακού κινδύνου.

Μαθήματα Επιλογής*

Γ6. Ενδομήτριος «προγραμματισμός» του καρδιομεταβολικού συνδρόμου*

Στο μάθημα αυτό θα αναλυθούν οι μηχανισμοί του ενδομήτριου προγραμματισμού της παχυσαρκίας, διαβήτη και καρδιαγγειακών νόσων. Η απώλεια ισορροπημένου διαιτολογίου και οι παρατεταμένες διαταραχές του μεταβολισμού της μητέρας μπορεί να έχουν δυσμενείς συνέπειες στην υγεία του εμβρύου και να αυξήσουν τον κίνδυνο της εμφάνισης καρδιομεταβολικών νοσηροτήτων στην ενήλικη ζωή. Οι μηχανισμοί περιλαμβάνουν επιγενετικές τροποποιήσεις, αλλαγές στον μεταβολισμό των υδατανθράκων και των λιπιδιών στο καρδιαγγειακό σύστημα, βλάβες που προκαλούνται από το προφλεγμονώδες και προ-οξειδωτικό περιβάλλον, αλλαγές στην ανακατασκευή του εξωκυττάριου matrix κ.ά. Επίσης, θα αναλυθεί η επίπτωση της διαταραχής του κιρκάδιου ρυθμού στην εμφάνιση καρδιομεταβολικού συνδρόμου.

Γ7. Φυλετικές διαφορές στην εκδήλωση του καρδιομεταβολικού συνδρόμου*

Είναι γνωστό ότι φυλετικές διαφορές υπάρχουν στην παθογένεια μιας σειράς νοσημάτων συμπεριλαμβανομένων και των μεταβολικών διαταραχών, καρδιαγγειακής νόσου, ΣΔ και μη αλκοολικής στεατοηπατίδας. Ο ΣΔ είναι πιο συχνός στους άνδρες, ιδιαίτερα στους μέσης ηλικίας πληθυσμούς. Πειραματικές εργασίες σε ζωικά μοντέλα, δείχνουν ότι τα άρρενα αναπτύσσουν πιο εύκολα, παχυσαρκία, ινσουλινοαντίσταση και υπεργλυκαιμία σαν απάντηση σε διατροφικές αλλαγές, σε σχέση με τα θήλεα άτομα. Φαίνεται ότι τα στεροειδή του φύλου και κυρίως τα οιστρογόνα είναι υπεύθυνα γι’ αυτή τη διαφορά αλλά δεν είναι τα μόνα υπεύθυνα. Το μάθημα αυτό θα ασχοληθεί με τις φυλετικές διαφορές στην εμφάνιση του καρδιομεταβολικού συνδρόμου και την αιτιοπαθογένειά τους.

Γ8. Η γενετική στην παθογένεια των καρδιομεταβολικών νοσημάτων και στην αντιμετώπιση αυτών*

Ο ρόλος της γενετικής στην εμφάνιση του καρδιομεταβολικού συνδρόμου θα αποτελέσει αντικείμενο αυτής της ενότητας, εφόσον γενετικές μεταβολές συνδέονται με καρδιομεταβολικά νοσήματα.

Δ΄ εξάμηνο

Δ1. Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία

Εργαστηριακές ασκήσεις- Εργαστηριακές τεχνικές για ερευνητικούς σκοπούς:

Το εργαστήριο αυτό θα καλύπτει διδακτικές και ερευνητικές ανάγκες στο γνωστικό αντικείμενο των καρδιομεταβολικών νοσημάτων και θα διενεργείται από ερευνητικές ομάδες με κοινά ή συμπληρωματικά ερευνητικά ενδιαφέροντα σε όλες τις ειδικότητες. Οι εργαστηριακές ασκήσεις στις οποίες θα μπορούν να εκπαιδευθούν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές θα περιλαμβάνουν ασκήσεις σε ζωικά μοντέλα καρδιομεταβολικού συνδρόμου στο Εργαστήριο Βιολογικής Χημείας, Γουδί. Ο σκοπός είναι η εκπόνηση υψηλού επιπέδου έρευνας για την αύξηση των γνώσεων, καθώς και η εκπόνηση υψηλής ποιότητας διπλωματικών και διδακτορικών διατριβών.